لباس های بومی و محلی گیلان

لباس هـاے محلے گیلان

 باوجود زیبایے خاص و ویژہ آن بہ دلیل پوشش مناسب با عقاید مذهـبے و دینے ما نیز سازگار است.

هـنوز هـم در مناطق مختلف استان زنان و مردان از لباس بومے و سنتے مختص خود استفادہ مے ڪنند بہ طور مثال در قاسم آباد، تالش و دیلمان زنان و مردانے هـستند ڪہ با پوشش ملے دیدہ مے شوند البتہ در روستاهـا و مناطق ڪوهـپایہ اے این مهـم بیشتر بہ چشم مے خورد، ناگفتہ نماند در چند سال اخیر جوانان نیز بہ پوشیدن اینگونہ لباس هـا راغب شدہ اند بہ طورے ڪہ بعضے از دختران در مجالس جشن و بخصوص جشن عروسے با لباس محلے حضور پیدا مے ڪنند.

بہ گفتہ سیدہ زهـرا هـمتے سراوانے ڪارشنان لباس ملے گیلان سابقہ تاریخے لباس هـاے ملے استان گیلان بہ اشیاے ڪشف شدہ در چراغعلے تپہ رستم آباد (مارلیڪ) برمے گردد.

در تڪہ هـاے یافت شدہ در این اڪتشاف طرحے از بانوے گیلانے وجود دارد ڪہ هـنوز هـم در لباس زنان گیلان خصوصاً در ڪوهـپایہ هـاے شرق گیلان این نشانہ هـا را مے توان یافت.

ڪهـن ترین اسناد مربوط بہ پوشاڪ در استان گیلان از یافتہ هـاے باستان شناسے در تپہ مارلیڪ (چراغعلے تپهـ) رودبار بہ دست آمدہ است. این یافتہ هـا، انواع تزییناتے ڪہ بر روے دامن و پیراهـن و پیشانے بند بہ ڪار مے رفتہ اند را نشان دادہ است. یافتہ هـاے دیگرے در نواحے باستانے رستم آباد رودبار، وجود پاے افزار را هـمزمان با سایر انواع لباس در این منطقہ نشان مے دهـد.

بنا بہ عقیدہ محققان، شڪل و تنوع لباس در این منطقہ هـنوز تداوم اشڪال مورد استفادہ در دورہ متاخرتر زمانے است و تنهـا در موارد ناچیزی، چون یراق دوزے و نوار دوزے هـاے پیراهـن هـاے زنانہ تغییراتے در آنهـا بہ وجود آمدہ است. یڪے از موارد تغییر در این لباسهـا استفادہ از رنگ است . در زمان گذشتہ مردم فقط از رنگ هـاے موجود در طبیعت استفادہ مے ڪردند در حالے ڪہ امروزہ با رنگ هـاے صنعتے پارچہ هـا را مے آرایند”

بنا بہ گفتہ «ڪریستین برومبرژهـ» مردم شناس فرانسوے ڪہ دربارہ پوشاڪ نواحے ڪاسپے تحقیقات و تالیفات گستردہ اے دارد، لباس سنتے حاشیہ دریاے ڪاسپے بیانگر خلاقیتے بڪر است ڪہ بہ خوبے نمایانگر روش متمایز زندگے در این ناحیہ از ایران است. در بسیارے از فلات ایران در دهـہ هـاے گذشتهـ، رفتار فرهـنگے مردم تحت تاثیر سبڪ زندگے محصور شدہ اے بود ڪہ در آن خانہ هـا بہ منظور محافظت از دید و مزاحمت بیگانگان ، با دیوار هـاے بدون مدخل احاطہ مے شد و زنان تنهـا و منزوے در اندرونے زندگے مے ڪردند. اما در امتداد سواحل دریاے ڪاسپین سبڪ زندگے مردم غالبا آزادانہ تر بودہ است. در این منطقهـ، خانہ هـا با دیوار محصور نمے شدهـ، تفڪیڪ جنسے در محیط خانوادگے ڪم بودہ و چادر صرفا براے سفر بہ شهـر هـاے بزرگ و مراسم مذهـبے پوشیدہ مے شدہ است. نبود حجاب ڪہ حتے در میان گالش هـا و طالش هـاے ڪوهـستان ، نسبت بہ گیلانے هـا و مازندرانے هـا بیشتر بہ چشم مے خوردہ در تمام دورہ هـا، جهـانگردان را غافلگیر مے ڪردہ است. مثلا “یونس هـانوی” جهـانگردے ڪہ از گیلان بازدید مے ڪردہ دراین ارتباط نوشتہ است: زنان روستایے در این بخش از ڪشور ، صورت هـایشان را نمے پوشانند.» پوشاڪ در گیلان نیز مانند هـر منطقہ دیگرے معرف اندیشهـ، سلیقهـ، نوع ڪار و معیشت و ارتباط مردمان با طبیعت است. «پاڪ بین» تاڪید مے ڪند:« طراحے لباس در این منطقهـ، ڪاملا در رابطہ با سازگارے با محیط تعریف مے شود چنانڪہ لباس زن گیلڪے بہ شڪلے طراحے شدہ ڪہ وقتے او بر اسب مے نشیند هـیچ نقطہ از بدنش پیدا نباشد.» علاوہ بر سبڪ ڪلے لباس، ترڪیبات و روش دوخت تن پوش هـاے مردم ناحیہ خزر با سایر مناطق آن قدر متمایز است ڪہ این مردم را بہ خوبے مے شناساند. پوشاڪ مردان پوشاڪ مردان در این منطقہ از سرپوش هـاے مردانہ )ڪلاهـ)، تن پوش، شلوار، شال ڪمر، ڪت و پاے افزار تشڪیل مے شود ڪہ هـر ڪدام از آنهـا تقسیم بندے هـاے مختلف و متنوعے دارند.

سرپوش مردانہ ( ڪلاہ ( ڪلاہ پوششے است ڪہ مردان ازپوست ، شال و پارچہ بہ شڪلهـاے مختلف مے دوزند و برسر مے گذارند . ڪلاہ در طول زمان بہ شڪلهـاے مختلف تغییر یافتہ و این تغییرات ازڪلاہ ماهـوت مشڪے گرفتہ تا ڪلاہ پهـلوے و ڪلاہ اروپایے ( شاپور ) ادامہ یافتہ است . ڪلاهـهـایے ڪہ خاص مردان گیلان زمین است ، ڪلاهـے است ڪہ در روستاهـا استفادہ مے شود.از جملہ :

ڪلاہ مردان غرب گیلان :

* شال ڪلاہ فصل استفادهـ: زمستان، جنس پارچهـ: پشمے بومی

* ڪلاہ چالگیزے یا چلگیزے ڪلاہ مڪان استفادهـ: نواحے ڪوهـستانے هـشتپر

* ڪلاہ ترڪدار یا چهـار گوش فصل استفادهـ: تابستان ،جنس پارچہ : پارچہ سفید

* ڪلاہ عرق چین فصل استفادهـ: تابستان ،

جنس پارچهـ: تورے بہ رنگ سفید ،

زمان استفادهـ: هـنگام خواب

ڪلاہ مردان شرق گیلان :

* نمت ڪلاہ (NAMAT KOLAH)

جنس: نمد ، شڪل: تخم مرغے بلند،ڪوتاہ و چهـارگوش ، رنگ: خردلے روشن ،

زمان استفادہ : در روز عروسے داماد برسر مے گذارد

* جلیقهـ

جلیقہ ڪہ آن را جلقتہ یا جلقدہ مے گویند ،براے فصول پاییز و زمستان از جنس شال و براے بهـار و تابستان از پارچہ ہ اے نازڪتر دوختہ مے شد .

* شلوار :

شلوار در غرب گیلان :

شلوار مردان تالش ڪہ آن را شلار مے گویند داراے دمپاے تنگ و اغلب بہ رنگ سیاہ ، شیرے و فلفلے است . جنس این شلوار از پشم است. امروزہ بعضے ازمردان مسن تر درفصل پاییزو زمستان ، در منزل و یا براے مراجعہ بہ بازار داخل روستا،این شلوار رامے پوشند اما هـنگام مراجعہ بہ شهـر از ڪت و شلوار معمولے ڪہ مردان درشهـر مے پوشند، استفادہ مے ڪنند .

شلوارمردان درشرق گیلان :

مردان درشرق گیلان نیز شلوارے ڪہ دمپاے آن براے پیرمردان، لولہ اے سادہ و براے جوانان دڪمہ اے بود، مے پوشیدند . رنگ این شلوار تیرہ بودہ است .

شلوار چرودارے : (نوع پارچہ : دستباف

در قاسم آباد

رودبارسر شلوار مردانہ اے مے دوختند بہ نام قدڪ ڪہ نوع پارچہ آن نخے و رنگ آن مشڪے یا سرمہ اے بود.

تنگ تومان( Tange- tuman ):

شلوار تنگے بودہ ڪہ مرد روستایے در مزرعہ ، یا هـنگام رفتن بہ جنگل مے پوشید. این شلوار هـم در غرب و هـم در شرق گیلان پوشیدہ مے شد .

دیج ( dej ) :

شلوار تنگ چسبانے ، ڪہ داراے لیفہ اے معروف بہ بندے تومان بود. بعدهـا مدل این شلوارهـا سہ دڪمہ شد و آن را با ڪمر بند مے بستند . این شلوار معروف بہ «پیش پولوڪ» یا «پیش پولیڪ» یا شلوارجلو دگمہ دار یا تومان قیش است. در هـر حال مردان چہ در غرب چہ درشرق گیلان ،بہ ویژہ درزمستان ،زیر شلوار پشمے خود ، پیژامہ یا ژامہ مے پوشیدند.

ڪت:

مردان تالش ازڪتے بہ نام چوخا یا شڪہ ڪہ ازشال دوختہ مے شد استفادہ مے ڪردند . شڪل این ڪت معمولے و داراے یقہ برگردان است . مقدارشال مصرفے 12 گز و عرض شال براے دوخت 80-70 سانتیمتر است . در شرق گیلان و نواحے جلگہ ای، مردان از پشمہ چوخا،از جنس شال ڪت مے دوختند.

لباس ڪوهـستانے مردان :

*** غرب گیلان : درنقاط ڪوهـستانے تالش، باسلق ، پوشش دامداران درفصل سرد مے شود .

***شرق گیلان :

شولا ( شب لا) ،نوعے پالتوے نمدے و بالا پوش یا تن پوش شب است ڪہ چوپانان آن را مے پوشند و بر سر پوستین مے گذارند.

ڪولاگیر : پوشش دیگرے است ڪہ چوپانان در روز مے پوشند. ڪوتاهـتر از شولا ولے جنس آن از نمد

است.

.

پاے افزار:

– چوموش بہ فارسے «چموش » گفتہ مے شود ڪہ نوعے پاے افزار ازجنس چرم سادہ است . ڪفشے ڪاملا بومے بودہ ڪہ بیشتر ساڪنان مناطق ڪوهـستانے گیلان ازآن استفادہ مے ڪردند ،اما اینڪ ڪاربرد خود را بہ ڪلے از دست دادہ است . ازامتیاز

هـاے این پاے افزار، سبڪے و یڪپارچگے آن است .

چموش دوزے در مناطق ڪوهـستانے گیلان اهـمیت بہ سزایے داشتہ و این اهـمیت را مے توان در نام بعضے از روستاهـا یافت ،

زیرا نام روستاهـا ،از مشاغل غالب در آن نشات گرفتہ است .روستاهـایے چون«چاموش دوزان » در«ماسال و شاندرمن » یا «چارق دوزے محلہ » در لاهـیجان و «چاموش محلہ » در خانقاہ ماسال» موید این نڪتہ است .

انواع چموش :

دو نوع چموش وجود داشت :

یڪے مخصوص شڪارڪہ بہ «شڪار چوموش » موسوم بود .این پاے افزار ،با بند چرمین بہ پا بستہ مے شد و نوع دیگر ڪہ فاقد بندهـاے چرمین بود.

درتالش دو نوع چموش دوختہ مے شد : نوع مرغوب آن « ختنے »و نوع نامرغوب آن ڪہ از پوست دباغے شدہ دوختہ مے شد «

مازردہ » نام داشت .

-رزین چموش : بہ مرور زمان دوختن و استفادہ از چموش ،از رونق افتاد و نوعے دیگر ڪہ از لاستیڪ تهـیہ مے شد بہ نام «رزین چموش » جاے آن را گرفت . – ساغری: ڪفش چرمے بدون پشت و بے پاشنہ است ڪہ روحانیون آن را مے پوشیدند.

ارسی: ڪفش چرمے پشت دار.

چاروق : ڪفش دوختہ شدہ ازپوست الاغ، اسب یا گاومیش ، پشت دار با بند و یا سادہ .

گیوہ : پاے پوش بافتہ شدہ از نخ ڪتان یا ڪنف ڪہ در تابستان استفادہ مے شد .

پوتین گالش: این نوع گالش داراے رویہ ڪوتاہ بود. جنس آن چرمے و نوع آن جلو بنددار بود

چڪمہ : مردان روستایے هـنگام ڪاردر مزارع یا رفتن بہ جنگل ،در پاییز و زمستان چڪمہ پلاستیڪے مے پوشیدند.

چوڪوتور( چیڪتور):چیڪ یا چوڪ بہ معناے پنجہ و تور بہ معناے بافتہ است. چیڪتور پوششے بود ڪہ بہ هـنگام حرڪت روے برف، زیر چموش مے بستند.

– ڪفش چوبے یا ڪتلهـ( دمپایے محلے ) : بہ دمپاے ساختہ شدہ ازچوب گفتہ مے شد و داراے دو نوع بود .یڪ نوع آن دارای

یڪ تسمہ ڪلفت بود ڪہ انگشت بزرگ پا داخل آن قرار مے گرفت . این ڪتلہ براے طے راهـهـاے ڪوتاہ و در حمام هـاے عمومے استفادہ مے شد.

پوشاڪ زنان

پوشاڪ زنان شامل

روسرے و سربند، پیراهـن، ڪت، الجاقبا، دامن، گردتومان، جلیقهـ، چادر ڪمر، چادر شب، ڪفش و جوراب است.

روسرے و سربند: اغلب زنان گیلان از دو سربند، یڪے در زیر )لچڪ) و دیگرے بر روے آن (دستمال) استفادہ مے ڪنند. دستمال در نواحے مختلف گیلان اسامے مختلفے دارد، در تالش بہ آن «سرا بست»، در ناحیہ و سرود «تونہ دسمال»، در ماسال «بنشہ دسمال» و در گرگانرود و خوشابر اسالم بہ آن «سر دستمال» مے گویند. در جلگہ هـاے گیلان نیز دستمال بہ اسامے زیر خواندہ مے شود: روسرے دستمال، پیل ہ دسمال و سرفود ڪہ بر روے لچڪ بستہ مے شود و اصولا رنگ آن سفید است.

پیراهـن

پیراهـن، بالاپوش بانوان گیلانے است. این پوشش در گویش تالشی، «شسی» Sey و در شرق و جلگہ تالش، پیرهـن Pirhan و جمہ خواندہ مے شود.زنان در غرب گیلان شے یا پیراهـن یڪسرہ آستین بلندے مے پوشند ڪہ از جلو مقدارے باز است تا راحت تر بتوانند بہ نوزاد شیر بدهـند و دو طرف آن نیز چاڪ دارد. اندازہ چاڪ پیراهـن و بلندے آن نیز ڪہ اصولا روے تنبان مے آید در قسمت هـاے مختلف غرب گیلان متفاوت است.

پیراهـن زنان

در جلگہ گیلان، مثل پیراهـن زنان غرب گیلان است اما بسیار از آن ڪوتاہ تر است. پیراهـن بانوان شرق گیلان بہ مراتب متنوع تر از پیراهـن زنان در غرب گیلان است و تفاوت هـایے در آنهـا مشاهـدہ مے شود.مثلا نوعے از آن، جلو بستہ است و از طرف شانہ دڪمہ دارد و نوعے دیگر داراے چاپ پهـلو است و غیر از یراق دوزے و چرخ دوزے از نخ هـاے رنگے نیز در جلوے پیراهـن استفادہ مے شود.

پیراهـن بانوان املشے «چابڪی» Cabokiنام دارد و ڪشاورزے و پولدوزے شدہ است. پیراهـنے ڪہ آنهـا در منزل مے پوشند از

زیر سینہ چین دارد و بلندے آن بہ زانو مے رسد. متفاوت ترین پیراهـن، پیراهـن مرسوم در پاشاڪے واقع در «خرارود» است ڪہ چرخدوزے شدہ و پارچہ آن با «پاچال» و ابریشم خام در محل بافتہ مے شود و اطراف پیراهـن بہ رنگ سرمہ اے و بہ روشیپیچمات با پیلہ ابریشم رنگ مے شود. این پیراهـن را دختران در روز عروسے یا در مهـمانے بہ تن مے ڪنند.

جلیقہ :

جلیقہ یڪے از پوشش هـاے متداول بانوان گیلان است . این پوشش در ناحیة غرب گیلان جلختہ Jelexte ، نیفتنہ niftane ، در شرق گیلان جرقدہ jarqade یا جرزقہ jarzaqe ، و در جلگہ هـاے گیلان جلقتہ ، جلتقہ ، جلختہ و جلخدہ نامیدہ مے شود . مدل متداول جلیقہ ، اصولاً جلوباز سہ دڪمہ و یقہ هـفت با سہ جیب در طرفین است و پشت آن سڪگ دارد ڪہ قابلیت گشاد و تنگڪردن را بہ آن مے دهـد . جنس آن بستہ بہ وضعیت مالے افراد ، متفاوت است . جلیقہ در نواحے جلگہ اے گیلان بہ صورت سادہ مورد استفادہ قرار مے گیرد ولے در مناطق ڪوهـستانے و ڪوهـپایہ اے سڪہ دوزے و با نخ هـاے رنگے چرخدوزے مے شود .